Kontynuacja

Co zwraca uwagę gdy zestawimy te dwa budynki razem? Położone są blisko siebie, na starym mieście w Krakowie. Pochodzą z dwóch różnych epok – franciszkański kościół został zbudowany w średniowieczu, a nowoczesny pawilon, w którym znajduje się informacja turystyczna został niedawno dodany do historycznej przestrzeni miejskiej. Teraz współistnieją ze sobą, odgrywając różne role i pełniąc różne funkcje. Niemniej w wielu względach sobie odpowiadają. Rozważmy pewne aspekty tej widocznej kontynuacji.

Najpierw porównajmy kształt obydwu budynków i wzajemną zależność ich pionowych i poziomych linii. Kościoły gotyckie budowano niczym pnące się do nieba monumenty, dlatego też dominują w nich pionowe linie. Budynek pawilonu nawiązuje do takiej orientacji poprzez swoją strzelistą fasadę, choć zarazem odróżnia się od kościoła poprzez akcenty zaokrąglonych kształtów oraz ażurową konstrukcję nowoczesnej bryły. Te dwa obiekty sygnalizują swoje odmienne funkcje, zachowując jednak pewną ciągłość stylu. Podkreśla ją także wybór materiałów. Fasada współczesnego budynku jest wykonana z cegły, a ramy okien są z wapienia, co wyraźnie nawiązuje do zestawu materiałów wykorzystywanych w gotyckich kościołach Krakowa. Oczywiście nie jest to replika średniowiecznej fasady. Układ cegieł i współczesna prostota ram okiennych nadają jej inny charakter.

Porównajmy teraz witraże w obydwu budynkach, bowiem właśnie w nich najlepiej uwidocznia się ciągłość między tym co stare a tym co nowoczesne. Franciszkański kościół musiał zostać poddany renowacji po pożarze jaki miał miejsce w końcu XIX wieku. Wtedy zastąpiono średniowieczne okna wyjątkowymi witrażami autorstwa wybitnego secesyjnego artysty, Stanisława Wyspiańskiego, które są już dziś częścią kulturowego dziedzictwa Krakowa. Nowy budynek pawilonu przywołuje ten temat w wystawie trzech witraży, zaprojektowanych przez tego samego artystę ponad sto lat temu, lecz wykonanych dopiero niedawno. Cały projekt jest świetnym przykładem dialogu historii i współczesności, ze znakomitym dziełem rzemiosła artystycznego w samym centrum tego spotkania.

Nowy budynek pawilonu informacji turystycznej dobrze pokazuje współczesny sposób kształtowania przestrzeni będącej częścią kulturowej spuścizny. Karta Wenecka z roku 1964, dokument, który ukształtował dzisiejsze podejście do rozwijania zabytkowych obszarów miejskich, jasno stanowi, że dokonywanie zmian w historycznym otoczeniu „musi się różnić od oryginalnej architektonicznej kompozycji i nosić znamię nowoczesności”. W myśl tej zasady nowe budynki muszą wyraźnie różnić się od zabytkowych. Ma to zapobiec falsyfikacji zabytków i dzieł sztuki. Niemniej nie należy traktować tego wymogu jako zachęty do wprowadzania w zabytkowy obszar zakłócających harmonię nowych form czy materiałów. Efektem takich działań może być bowiem zniszczenie historycznego charakteru danego miejsca.

Kulturowe dziedzictwo należy chronić nie tylko przed fizycznym zniszczeniem, lecz także przed niestosownymi zmianami, takimi jak wprowadzanie niezgodnych  elementów lub stylów. Cenna tkanka historycznej przestrzeni miejskiej jest zagrożona przez takie działania, mogące przynieść katastrofalne konsekwencje dla unikalnego charakteru danych miejsc. Dzisiejsze batalie o zachowanie dziedzictwa kulturowego dotyczą nie tyle planów eliminacji historycznych obiektów w wyniku ekspansji gospodarczej, ile raczej zagrożeń jakie niosą ekstrawaganckie projekty architektoniczne.

Warto jednak podkreślić, że historyczne miejsca są wciąż żywe. Podstawowym pytaniem jest – jak  mogą się one rozwijać i zmieniać nie tracąc jednakże swojego charakteru. Najistotniejsza jest tu właściwość proponowanych działań, ważniejsza nawet niż ich zgodność ze stylem budynków w danej okolicy – architektura przeszłości i ta nowoczesna nie muszą sobie zaprzeczać w tkance historycznego środowiska. Nie oznacza to, że należy kopiować historyczne style, lecz raczej wzbogacać je poprzez twórczy wkład, który nie naruszy historycznego charakteru danego kontekstu.

Spróbujmy w podsumowaniu tej części kursu porównać Pawilon Wyspiańskiego w Krakowie z innym ikonicznym nowoczesnym budynkiem – Muzeum Kunsthaus w Graz. Zaprojektowano je mniej więcej w tym samym czasie i na tę samą okazję, gdy każde z tych miast stało się Europejską Stolicą Kultury (Kraków w 2000, a Graz w 2003 roku). Sposób dialogu z zabytkową przestrzenią jest jednak w każdym wypadku zupełnie inny. Poniższe linki dają punkt wyjścia do zebrania informacji potrzebnych do porównania tych dwóch budowli, dzieł znanych, renomowanych architektów. W Internecie łatwo znajdziecie dodatkowe materiały na ich temat.

Pawilon Wyspiańskiego w Krakowie

Kunsthaus w Grazu

Przedyskutujcie następujące kwestie w grupie warsztatowej:

[bullet_list icon=”play” indent=”10px” style=””]

• Jaka relacja łączy te dwa budynki z przestrzenią, w jakiej się znajdują?
• Czy nawiązują w taki sam sposób do historycznego otoczenia?
• Jaki wpływ mają ich bryły na układ ulic i przestrzeni w mieście?
• Jaki efekt ma wielkość tych budynków?
• Jak kolor, powierzchnia i faktura użytych materiałów przyczyniają się do osiągnięcia pożądanego efektu?
• Czy obydwa budynki stanowią kontynuację historycznego rozwoju miejsc, w których powstały?

[/bullet_list]